Από την ελληνική μυθολογία, όπου ο Δίας είχε κερδίσει την εξέχουσα θέση του μεταξύ των υπολοίπων θεών του Ολύμπου χάρη στον κεραυνό που κρατούσε σαν όπλο, έως τους Βίκινγκς και το θεό Θωρ, ο οποίος φέρεται να τον δημιούργησε, ο κεραυνός συμβόλιζε πάντα τη δύναμη και είχε θεοποιηθεί από τους λαούς.
Το 1752 άρχισε να μελετάται ο κεραυνός πλέον όχι σαν κάποιο θεϊκό δημιούργημα, αλλά σα φυσικό φαινόμενο. Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ήταν αυτός που διατύπωσε πρώτος κάποια θεωρία, όταν κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, πέταξε έναν αετό από μεταξωτό ύφασμα. Στο σπάγκο είχε δέσει ένα μεταλλικό κλειδί, το οποίο προκάλεσε τον πρώτο τεχνητό κεραυνό στην ιστορία, προσελκύοντας το αντίθετο προς το δικό του φορτίο των νεφών. Απέδειξε έτσι ότι τα νέφη φέρουν ηλεκτρικό φορτίο αντίθετο από εκείνο της Γης. Μετά από αυτό άνοιξε ο δρόμος για μια πιο συστηματική μελέτη, με αποκορύφωμα το 1920, όταν διατυπώθηκε μια ολοκληρωμένη θεωρία για τον Ατμοσφαιρικό Ηλεκτρισμό από τον Τσαρλς Ουίλσον.
Οι ηλεκτρισμένες καταιγίδες – με πολλούς κεραυνούς – δεν είναι φαινόμενο μόνο των ψηλών βουνών του εξωτερικού. Συμβαίνουν και σε χαμηλά υψόμετρα, σε βουνά που δε σου «γεμίζουν» το μάτι. Άλλωστε, έχουν αναφερθεί περιστατικά, ακόμη και θανάτων, από κεραυνό στην Ελλάδα. Η πρόληψη εδώ δεν είναι τόσο το ζητούμενο. Είναι αυτονόητο ότι δε ξεκινάμε για το βουνό όταν βρέχει ή όταν πλησιάζει μπόρα. Αυτό που απασχολεί περισσότερο, είναι (αφού τελικά βγήκαμε στο βουνό) τι να κάνουμε για να προφυλαχθούμε όταν οι κεραυνοί αρχίσουν να σκάνε δίπλα μας.
Και το «δίπλα μας» μπορεί να είναι κυριολεκτικό, αφού από τη στιγμή που θα ακούσουμε τα πρώτα μπουμπουνητά, η καταιγίδα βρίσκεται 8 – 12 χιλιόμετρα μακριά. Ακριβώς όμως το πόσο κοντά είναι, μπορούμε να το υπολογίσουμε αν μετρήσουμε τα δευτερόλεπτα από την αστραπή μέχρι τον κρότο και διαιρέσουμε δια του 5. Επίσης, αν τα μαλλιά μας αρχίσουν να σηκώνονται ή νιώσουμε τσιμπήματα ή μούδιασμα στο δέρμα μας, τότε κάπου κοντά μας συγκεντρώνεται ηλεκτρικό φορτίο και πρέπει να απομακρυνθούμε άμεσα. Ο κεραυνός μας απειλεί με τρεις τρόπους: απευθείας χτύπημα, από το ηλεκτρικό κύμα που εκλύεται όταν ο κεραυνός σκάσει κοντά μας και από το ηλεκτρικό ρεύμα που διαχέεται στο έδαφος.
Βλέποντας μια καταιγίδα να πλησιάζει το πρώτο μας μέλημα είναι να κατέβουμε όσο το δυνατόν πιο χαμηλά. Θα πρέπει εντούτοις να ξεκαθαριστεί ότι οι κεραυνοί δε χτυπάνε μόνο στις κορυφές και γενικότερα στα ψηλότερα σημεία. Σίγουρα είναι πιο πιθανό να χτυπήσουν εκεί, αλλά και ένα μεγάλο άνοιγμα, πχ. ένα αλπικό λιβάδι, ή η κόψη ενός βουνού μπορεί να προσελκύσουν εξίσου μεγάλο αριθμό κεραυνών. Παρόμοια ισχύουν και με την παλαιότερη άποψη ότι οι κεραυνοί χτυπάνε οποιοδήποτε μεταλλικό αντικείμενο, ότι μέγεθος και να ‘χει. Τελευταία, με τη συστηματικότερη καταγραφή του φαινομένου, οι ενδείξεις φαίνεται να μην είναι αξιόλογες και έτσι τα μικρά μεταλλικά αντικείμενα (πχ. καρύδια, friends, μπανέλες κλπ.) απoενεχοποιήθηκαν από την πρόκληση μεγάλου αριθμού κεραυνών.
Μερικοί αριθμοί
Καθημερινά εκδηλώνονται στη Γη περίπου 40.000 καταιγίδες, οι οποίες προκαλούν περισσότερους από 7.000.000 κεραυνούς.
Ένα και μόνο χτύπημα κεραυνού αναπτύσσει θερμοκρασία στο αέρα γύρω του περίπου της τάξης των 25.000°C.
Κάθε ηλεκτρική εκκένωση έχει ισχύ περίπου 30.000 Αμπέρ, όταν οι περισσότερες ηλεκτρικές συσκευές χρειάζονται μερικά μόνο Αμπέρ (δυστυχώς λόγω της μικρής διάρκειας και του απρόβλεπτου γενικά χαρακτήρα του φαινομένου είναι αδύνατη η πρακτική αξιοποίηση των κεραυνών).
Περίπου 200 θάνατοι σημειώνονται κάθε χρόνο μόνο στις ΗΠΑ από τους κεραυνούς.
14 Νοεμβρίου 1969: ημερομηνία κατά την οποία ο πιο διάσημος κεραυνός έπεσε στο διαστημόπλοιο Απόλλων 12, όταν αυτό περνούσε μέσα από πυκνά σύννεφα, μετά την εκτόξευσή του από το Ακρωτήριο Κένεντι.
Αν όμως υποθέσουμε ότι παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις ή λόγω μιας απρόσμενης καταιγίδας ξεκινήσαμε και βρεθήκαμε στο χειρότερο σημείο την πιο ακατάλληλη στιγμή, υπάρχουν κάποιες πρακτικές συμβουλές που σώζουν ζωές. Καταρχάς, απομακρυνόμαστε από κόψεις και κορυφές και προσπαθούμε πάση θυσία να μην είμαστε εμείς το ψηλότερο αντικείμενο. Στην αναρρίχηση, αποφεύγουμε τα δίεδρα και τα αρνητικά και κρατιόμαστε μακριά από υγρές επιφάνειες πχ βράχια, χόρτα, τα οποία είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Επίσης, οι κοιλότητες βράχου ή οι στέγες δεν είναι το καλύτερο καταφύγιο για να προφυλαχτούμε από τους κεραυνούς. Αν είμαστε μέσα σε δάσος, βρίσκουμε καταφύγιο κάτω από τα πιο χαμηλά δέντρα χωρίς όμως να τα ακουμπάμε. Σε ανοιχτές εκτάσεις γινόμαστε όσο το δυνατόν μικρότεροι σε μέγεθος και δε ξαπλώνουμε στο έδαφος γιατί πιάνουμε μεγαλύτερο όγκο και κατά συνέπεια γινόμαστε μεγαλύτερος και ευκολότερος στόχος. Επιπλέον, το έδαφος είναι καλός αγωγός και καθώς διαχέεται ο ηλεκτρισμός μπορεί να περάσει στο σώμα μας. Σιγουρευόμαστε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πλημμυρίσει το μέρος που βρήκαμε και οπωσδήποτε απομακρυνόμαστε από κάθε συγκέντρωση νερού. Τέλος, στην περίπτωση που δε σταθούμε τυχεροί και βρεθούμε χωρίς καταφύγιο στη μέση της καταιγίδας, καθόμαστε σε μια πέτρα, με τα δάχτυλα των ποδιών ακουμπισμένα στο έδαφος και τις φτέρνες ψηλά και ενωμένες. Με τα χέρια μας καλύπτουμε τα αφτιά μας.
Αν παρόλα τα μέτρα προφύλαξης ο κεραυνός βρει το στόχο του (εμάς), τρεις είναι οι πιθανές συνέπειες. Η πρώτη περίπτωση είναι το θύμα να πεθάνει από καρδιακή προσβολή, κάτι που αποτελεί τον πιο άμεσο κίνδυνο από το χτύπημα. Στη δεύτερη περίπτωση, παρουσιάζονται καψίματα στα σημεία εισόδου και εξόδου, τα οποία μπορεί να είναι από επιφανειακά (πρώτου βαθμού) έως και πολύ σοβαρά – ανάλογα με το σημείο του σώματος που θα μας βρει. Τέλος, υπάρχει η περίπτωση πρόκλησης ζημιάς στα μάτια και στα αφτιά του θύματος. Το χτυπημένο άτομο δεν είναι επικίνδυνο για τους υπόλοιπους, αλλά μετά από ένα γενικό έλεγχο της αναπνοής ή μιας πιθανής αιμορραγίας, πρέπει να μεταφερθεί αμέσως στο νοσοκομείο, γιατί τα ζωτικά όργανα του σώματος θα εξακολουθούν για πολλή ώρα να υπολειτουργούν, ακόμη και μετά από μια πιθανή ανάνηψη.
Με τους κεραυνούς, όπως και με τα υπόλοιπα φυσικά φαινόμενα (πχ. χιονοστιβάδες), η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η πρόληψη. Όση προφύλαξη και αν πάρουμε ενώ είμαστε στο μάτι του κυκλώνα, ουσιαστικά είμαστε εκτεθειμένοι και απόλυτα αδύναμοι μπροστά στις ορέξεις της καταιγίδας.
