Στο τέλος του βιβλίου που κρατάτε στα χέρια σας ο συγγραφέας γράφει: «Τελικά προτίμησα να γράψω γι’ αυτά που ξέρω καλύτερα… για ζώα που γνώρισα, για βουνά που αγάπησα, για μένα τον ίδιο». Κι εγώ λέω ότι είμαστε πολύ τυχεροί που ο Βασίλης αποφάσισε να γράψει –και να σχεδιάσει– γι’ αυτά που γνωρίζει, με τον τρόπο που εκείνος τα αντιλαμβάνεται, τα κατανοεί, τα μετουσιώνει.
Ο Χατζηρβασάνης είναι ο αυθεντικός τύπος του γνήσιου καλλιτέχνη, του δημιουργού. Έχει δηλαδή την ικανότητα να κοιτάζει ό,τι κοιτάζουν όλοι οι άλλοι, αλλά μ’ έναν εντελώς δικό του, μοναδικό τρόπο, με μια αναζωογονητικά διαφορετική ματιά στα πράγματα. Δεν φτάνει αυτό βέβαια για να είσαι καλλιτέχνης, πρέπει αυτά που «βλέπεις» με τα μάτια της φαντασίας να μπορείς να τα βγάλεις προς τα έξω και να τα φανερώσεις και σε άλλους. Κι ο Βασίλης είναι ένας πολύ ταλαντούχος σκιτσογράφος, σχεδιαστής –δεν έχω δει κανέναν άλλο τόσο τεχνίτη στην Ελλάδα ν’ ασχολείται αποκλειστικά με τα θέματα της φύσης–, αλλά διαθέτει κι ένα γραπτό λόγο λιτό και περιεκτικό, χωρίς τσαλίμια και λογοτεχνισμούς, αυθεντικό και πνευματώδη. Εκτός όλων αυτών όμως «τυχαίνει» να έχει σπουδάσει δασολογία, να έχει οργώσει για χρόνια τα βουνά και τα δάση της Ελλάδας, να έχει συμμετάσχει σε δεκάδες οικολογικές μελέτες και να έχει γνώσεις έμπειρου φυσιοδίφη.
Αν, λοιπόν, συνδυάζει κάποιος με τέτοιο τρόπο τον επιστήμονα, τον καλλιτέχνη και το φυσιολάτρη, τότε είναι αναμενόμενο να γεννήσει κάποτε ένα βιβλίο σαν και τούτο δω που κρατάμε σήμερα στα χέρια μας. Ομολογώ βέβαια ότι μόλις το πρωτοάνοιξα, ξαφνιάστηκα λίγο! Τι δουλειά έχουν τώρα ένα γουρούνι και μια αλεπού να σχολιάζουν και να μπλέκονται σε θέματα τόσο διαφορετικά όσο οι βδέλλες και οι μαυροπετρίτες, τα γαϊδουράγκαθα και οι γεωλογικές πλάκες; Τη δεύτερη φορά που το ξεφύλλισα, κατόρθωσα να ξεφύγω λίγο από τα δεσμά της ορθολογιστικής συμβατικής προσέγγισης κι άφησα πιο ελεύθερο τον εαυτό μου να χαρεί τις εικόνες και τα χρώματα, την οπτική και το ύφος των κειμένων. Την τρίτη φορά είχα εξοικειωθεί πια με το ασυνήθιστο, είναι αλήθεια, στιλ και το χιούμορ του συγγραφέα και ο δρόμος για την αποκάλυψη του μεσογειακού «κόσμου» του βιβλίου ανοίχτηκε μπροστά μου.
Η ελληνική φύση, μια φύση εξαιρετικά ποικίλη, είναι βέβαια στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας μια φύση μεσογειακή. Ο Χατζηρβασάνης ξέρει ότι αυτά που ο ίδιος βιώνει στην Ελλάδα ισχύουν όμοια ή σχεδόν απαράλλαχτα και για την υπόλοιπη μεσογειακή περιοχή. Γνωρίζει πως, για να ερμηνεύσεις αυτά που συμβαίνουν στην ελληνική φύση, πρέπει ν’ ανατρέξεις σε κανόνες που ισχύουν σ’ όλη τη Μεσόγειο, ν’ αντιληφθείς κοινές λύσεις που έδωσε η εξέλιξη σε οικοσυστήματα και οργανισμούς που αντιμετώπιζαν κοινά προβλήματα και παρόμοιες συνθήκες.
Ο τρόπος προσέγγισης του Χατζηρβασάνη δεν ξεκινά όμως, συμβατικά, από τις μεγάλες δυνάμεις της γεωλογίας, των αιώνων και της εξέλιξης που διαμόρφωσαν αυτό που βλέπουμε σήμερα, αλλά καταλήγει στις δυνάμεις αυτές, παίρνοντας σαν αφορμή τα κάθε λογής μικρά ή μεγάλα πλάσματα που αθόρυβα μας περιτριγυρίζουν.
Ο καθένας από εμάς, για να μπορέσει να νιώσει κάτι από τα νοήματα και τα θαύματα που μπορούν αυτά να μας αποκαλύψουν, πρέπει να σταθεί, να γονατίσει, να κάνει υπομονή, να σιωπήσει, ν’ αφουγκραστεί, να διαβάσει. Η ματιά του Χατζηρβασάνη μας βοηθάει να το κάνουμε αυτό. Μας δείχνει κάτω από ποια προοπτική πρέπει ν’ αντιλαμβανόμαστε τα φυσικά φαινόμενα και τα πλάσματα που βλέπουμε γύρω μας και συνήθως τα παίρνουμε ως μονοδιάστατα και δεδομένα. Μας δίνει όμως και τις στοιχειώδεις γνώσεις που μας χρειάζονται για να καταλάβουμε τι σημαίνουν, από ποιες δυνάμεις δημιουργήθηκαν, γιατί είναι έτσι κι όχι αλλιώς, πώς τα επηρεάζει ο άνθρωπος και ποιος ο δικός τους ρόλος στη ζωή των ανθρώπων. Τελικά, μας δείχνει με ποιο τρόπο «…κυκλοφορούν ανάμεσά μας», και μέσα μας θα έλεγα, πόσο όλα μας αφορούν. Και το κάνει μ’ έναν τρόπο συμπυκνωμένο, χαριτωμένο αλλά καθ’ όλα επιστημονικά έγκυρο κι ενημερωμένο.
Η έλλειψη στην Ελλάδα βιβλίων που να ερμηνεύουν τη φύση γύρω μας με τέτοιο τρόπο είναι κάτι παραπάνω από φανερή. Το βιβλίο τούτο είναι μια πλατιά αλλά και διεισδυτική ματιά στη μεσογειακή φύση που όλοι μας, λιγότερο ή περισσότερο, λόγω της αστικοποίησής μας, βιώνουμε ολοένα και πιο επιδερμικά. Αυτό κάνει ακόμη μεγαλύτερη την αξία του βιβλίου που έχουμε στα χέρια μας, γιατί μόνο κατανοώντας τα γνωρίσματα της γης που μας γέννησε και μας φιλοξενεί θα μπορέσουμε να την αγαπήσουμε και να σταματήσουμε να της φερόμαστε βάναυσα και καταστροφικά. Άλλωστε, όσο πιο πολύ κατανοούμε τη λειτουργία της φύσης του τόπου μας, μπορούμε να δίνουμε την αρμόζουσα αξία σ’ αυτά που η χώρα αυτή διαθέτει και σ’ αυτά που κληρονομήσαμε από τις προηγούμενες γενιές, πλησιάζοντας ολοένα και πιο πολύ προς τη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι η οικεία αυτή μεσογειακή φύση είναι κομμάτι της ταυτότητας και του πολιτισμού μας.
Γιώργος Κατσαδωράκης
BIOΓPAΦIKO
Γεννήθηκε το 1959 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Μικρός παρατηρούσε τα μυρμήγκια και έβαζε στις τσέπες του σκαθάρια. Οι οικογενειακές εκδρομές στην Πάρνηθα τον οδήγησαν να γίνει ορειβάτης και να σπουδάσει δασολόγος. Με μια παρέα φίλων άρχισε να κάνει αναρρίχηση και τελικά βρέθηκε να εκδίδει περιοδικά («Ανάβαση», 1980-1985) και να γράφει βιβλία («Τα βουνά της Ρούμελης» το 1986, «Τα βουνά του Μωρηά» το 1988). Έμαθε να αναζητά άγρια ζώα με κιάλια στο λαιμό, να αναγνωρίζει τα ίχνη τους στο χιόνι, να σημειώνει τις κινήσεις τους στο χαρτί με μολύβι και πινέλο, να υπομένει τις δαγκωματιές τους στα δάχτυλά του.Τα τελευταία χρόνια γράφει και σχεδιάζει υλικό για κέντρα ενημέρωσης υγρότοπων ή βουνών, καθώς και για το περιοδικό «Ανεβαίνοντας».
Δυστυχώς, αυτή είναι μια απαιτητική δουλειά που δεν αφήνει πολύ χρόνο για το ύπαιθρο. Ευτυχώς, υπάρχει μια οικογένεια (είναι παντρεμένος και έχει δύο παιδιά) που κάνει ευχάριστη τη διαμονή στην πόλη.
