Πολλοί πιστεύουν ότι στα βουνά το καλοκαίρι έχει δροσιά. Εν μέρει σωστό. Αλλά όποιος έχει περπατήσει ή σκαρφαλώσει εκεί πάνω, εκτός από την περιγραφή τρομακτικών καταιγίδων, θα μπορεί σίγουρα να σας αφηγηθεί και για περπατήματα κάτω από έναν ανελέητο ήλιο, με άδειο παγούρι και τον ιδρώτα ποτάμι.
Καταστάσεις οι οποίες καταπονούν τον οργανισμό και μπορούν να προκαλέσουν ηλίαση ή ακόμα χειρότερα θερμοπληξία.
Με απλά λόγια, ότι είναι η υποθερμία για το χειμώνα, είναι η θερμοπληξία για το καλοκαίρι. Και μάλιστα στα βουνά (και κυρίως στα χαμηλότερα υψόμετρα) ο κίνδυνος αυτός δεν είναι καθόλου αμελητέος, γιατί σε συνδυασμό με την υγρασία, μπορεί να σας καταπονήσει σε μεγάλο βαθμό.
Η ηλίαση και η θερμοπληξία, είναι δυο διαφορετικές καταστάσεις, αν και κάποια συμπτώματα είναι κοινά. Πράγματι, ενώ η ηλίαση είναι κάτι σχετικά εύκολα αντιμετωπίσιμο, η θερμοπληξία είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση και κάποιες φορές μη αναστρέψιμη.
Ηλίαση
Οι περισσότεροι από εμάς είχαμε αυτήν την εμπειρία κάποια στιγμή: Μετά από μια κουραστική μέρα στον ήλιο αρχίζετε να αισθάνεστε ζάλη, ναυτία και πονοκέφαλο. Η διάγνωση είναι απλή: πάθατε ηλίαση. Τις περισσότερες φορές αυτό το συμπέρασμα είναι σωστό. Η ηλίαση εμφανίζεται αποκλειστικά και μόνο, όταν το κεφάλι και ο αυχένας εκτίθενται σε ζέστη και ήλιο για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αυτό προκαλεί ερεθισμό της εγκεφαλικής μεμβράνης και του εγκεφαλικού ιστού. Τα συμπτώματα που θα αντιμετωπίσετε είναι ζαλάδα και πονοκέφαλος, βουητό, αυξημένος σφυγμός και δυσκαμψία του αυχένα, ίσως εμετός, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις (άτομα με άλλα προβλήματα υγείας) πιθανή απώλεια συνείδησης και καρδιαγγειακή ανεπάρκεια. Οι καταγεγραμμένοι θάνατοι από ηλίαση, είναι σπάνιοι.
Αντιμετώπιση
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνετε είναι να βρείτε σκιά. Τα συμπτώματα γενικά υποχωρούν μετά από μερικές ώρες. Ξαπλώστε ανάσκελα με το κεφάλι σας ελαφρώς ανυψωμένο. Βρέξτε με ένα πανί το κεφάλι σας. Εάν τα συμπτώματα δεν υποχωρήσουν, συνιστάται η μεταφορά σε ένα νοσοκομείο ή ιατρικό κέντρο.
Πρόληψη
Φυσικά και πάνω απ’ όλα, υπάρχει η πρόληψη. Είναι απλή: χρησιμοποιείτε πάντα καπέλο με φαρδύ γείσο και ακόμα καλύτερα με προέκταση πίσω, που καλύπτει τον αυχένα, καθώς και γυαλιά ηλίου για συνολική προστασία του κεφαλιού. Φυσικά θα πρέπει επίσης να πίνετε αρκετό νερό και κατά προτίμηση ισοτονικά υγρά, για να αναπληρώνετε τα μέταλλα που χάνονται λόγω εφίδρωσης.
Θερμοπληξία
Η θερμοπληξία είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν το σώμα εκτίθεται σε υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλα χρονικά διαστήματα ή μετά από υπερβολική σωματική άσκηση (π.χ ποδηλασία, τρέξιμο) σε θερμές συνθήκες. Μπορεί επίσης να προκληθεί από σοβαρή αφυδάτωση.
Αλλά τι είναι η θερμοπληξία; Όπως θα γνωρίζετε το σώμα μας έχει τη δυνατότητα να κρατά τη θερμοκρασία του σταθερά στους 36.6°C. Η θερμοπληξία διαταράσσει αυτήν τη δυνατότητα, με αποτέλεσμα το σώμα να ανεβάζει θερμοκρασία, αρχίζοντας από έξω, προς τα ζωτικά όργανα. Κάτι που τελικά αν δεν αντιμετωπιστεί, θα επιφέρει το θάνατο. Είναι η ίδια ακριβώς κατάσταση με την υποθερμία, αλλά προς τα πάνω. Το πρόβλημα με τη θερμοπληξία είναι ότι αυτή έρχεται συνήθως απότομα, δεν είναι αναγκαίο δηλαδή να νιώσετε ιδιαίτερες, προειδοποιητικές ενοχλήσεις.
Παρ’ όλα αυτά, θα ξεκινήσετε με κράμπες (στα πόδια, αλλά και στην κοιλιά), ατονία, πονοκέφαλο και ζάλη, ταχυκαρδία αλλά και μείωση της πίεσης, εφίδρωση ακόμα και σε στάση, εμετό ή/και διάρροια και τάση για λιποθυμία. Αν τα πράγματα είναι πιο σοβαρά, θα εμφανιστεί πυρετός (πάνω από 39°C), ο ιδρώτας θα σταματήσει, το δέρμα σας θα κοκκινίσει, θα αρχίσει να καίει και να ξεραίνεται, θα συνεχιστούν οι διάρροιες και οι εμετοί, ενώ η αναπνοή σας θα γίνει πιο γρήγορη και επίπεδη και η πίεση σας θα πέσει ακόμα περισσότερο. Μπορούν ακόμα να εμφανιστούν ψευδαισθήσεις και απώλεια προσανατολισμού.
Αν όλα αυτά δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, ο πυρετός θα ανέβει (μέχρι και 42°C), το αίμα αρχίζει και πήζει με αποτέλεσμα το έμφραγμα ή το εγκεφαλικό, ενώ θα επέλθει και νεφρική ανεπάρκεια και πνευμονικό οίδημα. Μετά από όλα αυτά, δύσκολο να τη βγάλετε: το κώμα και ο θάνατος, είναι η πιο πιθανή κατάληξη.
Τώρα αν όλα αυτά σας φαίνονται περίεργα ή υπερβολικά για να τα πάθετε εσείς, σας προειδοποιούμε ότι με βάση τα δεδομένα, ο ένας στους 4 θερμόπληκτους (ή αλλιώς το 25%) καταλήγει!
Αν βρίσκεστε στο βουνό και υποψιάζεστε ότι κάποιος έχει πάθει θερμοπληξία.
- Η κεντρική ιδέα είναι να μην αφήσετε τον πυρετό να τον κυριεύσει, αλλά να τον ρίξετε κάτω από τους 38°C.
- Οδηγείστε τον σε σκιά και βάλτε τον να ξαπλώσει ανάσκελα. Αφαιρέστε τα πολλά ρούχα και κάντε του αέρα.
- Βάλτε βρεμένα πανιά στο μέτωπο, τα χέρια, τα πόδια, το στήθος και τη βουβωνική χώρα.
- Αν υπάρχει κοντά πηγή, γεμίστε δυο παγούρια και τοποθετήστε τα στις μασχάλες του.
- Βρέξτε τον με άφθονο νερό.
- Αν δεν έχει εμετούς και σπασμούς δώστε του να πιει, αλλά σιγά και αν γίνεται όχι παγωμένο νερό (το παγωμένο νερό δεν απορροφάται εύκολα από τον οργανισμό γι’ αυτό και δεν ξεδιψάει το ίδιο). Αν υπάρχει ισοτονικό υγρό, ακόμα καλύτερα.
- Σε κάθε περίπτωση μην του δώσετε αντιπυρετικά και αντιφλεγμονώδη, γιατί δεν έχουν καμιά επίδραση στη θερμοπληξία (άλλος μηχανισμός).
- Κάντε του μασάζ σε πόδια – χέρια ξεκινώντας από την άκρη και προς το σώμα.
- Σε περίπτωση που έχει εμετούς, μην του δώσετε υγρά και δείξτε προσοχή ώστε να μη φράξουν οι αεραγωγοί. Τοποθετήστε τον σε πλάγια θέση.
- Το ίδιο και στην περίπτωση των σπασμών, όπου επιπλέον φροντίστε να μην αυτοτραυματιστεί.
- Εννοείται ότι όσο φροντίζετε τον ασθενή, έχετε καλέσει βοήθεια. Συνήθως τα θύματα θερμοπληξίας χρειάζονται νοσοκομειακή φροντίδα, ενώ οι βαριές περιπτώσεις επανέρχονται μόνο με εισαγωγή σε ΜΕΘ.
Αλλά είναι απίθανο να πάθετε θερμοπληξία, αν ακολουθείτε κάποιους στοιχειώσεις κανόνες.
Αυτοί είναι:
- Την προηγούμενη της δραστηριότητας μέρα, μην καταναλώσετε αλκοόλ (εντάξει, λίγο), κοιμηθείτε καλά και φροντίστε να πιείτε αρκετό νερό ώστε να ξεκινήσετε καλά ενυδατωμένοι.
- Κατά τη μέρα της δραστηριότητας, φοράτε οπωσδήποτε καπέλο (αν έχει συννεφιά δεν χρειάζεται) και κάντε μια καλή στάση μεταξύ 12-4. Η σωστή τακτική σε μεγάλα καλοκαιρινά trekking και πεζοπορίες, είναι το ξεκίνημα με το χάραμα (δεν είναι υπέροχη η ανατολή στο βουνό;) και ένας υπνάκος στη σκιά το μεσημέρι.
- Αναπληρώνετε σχολαστικά τα υγρά που χάνετε. Να έχετε υπ’ όψη σας ότι για κάθε λίτρο υγρών που χάνετε και ΔΕΝ αναπληρώνετε, ο καρδιακός παλμός ανεβαίνει 8 σφίξεις/λεπτό (για το ίδιο αποτέλεσμα), με αποτέλεσμα την μειωμένη απόδοση και καταπόνηση του οργανισμού (αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο για το καλοκαίρι ή τον κίνδυνο θερμοπληξίας, αλλά για κάθε δραστηριότητα, κάθε εποχή).
Πώς να ξεχωρίσετε την Ηλίαση από τη Θερμοπληξία
Παρά το ότι και οι δυο καταστάσεις έχουν πάνω κάτω τα ίδια συμπτώματα στην αρχή (ζαλάδα, πονοκέφαλος, κράμπες), έχουν βασικές διαφορές:
- Ακόμα κι αν δεν είστε σωστά ενυδατωμένος, αν φοράτε καπέλο δεν μπορείτε να πάθετε ηλίαση.
- Αντίθετα στη Θερμοπληξία, ακόμα κι αν φοράτε καπέλο μπορείτε να την πατήσετε από αφυδάτωση και ζέστη.
- Στην Ηλίαση δεν υπάρχει πυρετός, παρά στη χειρότερη περίπτωση δέκατα.
- Το αντίθετο στη Θερμοπληξία: ο πυρετός πάνω από το 38, είναι βασικό σύμπτωμα.
- Σε αντίθεση με τη Θερμοπληξία, η Ηλίαση μπορεί να εμφανιστεί αργότερα, π.χ. στην κατασκήνωση το απόγευμα.
Υπάρχει προδιάθεση για Θερμοπληξία;
Βεβαίως.
- Άνθρωποι απροπόνητοι, με κακή φυσική κατάσταση και ασυνήθιστοι.
- Άνθρωποι με προβλήματα υγείας (ζάχαρο, διαβήτη, καρδιαγγειακά κλπ.), ειδικά αν ακολουθούν και φαρμακευτική αγωγή.
- Άνθρωποι που καταναλώνουν αντικαταθλιπτικά.
- Άνθρωποι υπέρβαροι και παχύσαρκοι και άνθρωποι που ιδρώνουν εύκολα και πολύ.
- Άνθρωποι πάνω από 65 χρονών.
Μπορώ να ξέρω από πριν αν οι καιρικές συνθήκες που θα συναντήσω, είναι επικίνδυνες για Θερμοπληξία;
Ναι. Αρκεί να παρακολουθείτε τα δελτία ειδήσεων. Κατ΄αρχήν τη θερμοκρασία. Αλλά προσοχή: η θερμοκρασία που μετρούν οι μετεωρολόγοι, δεν είναι απλά ένα θερμόμετρο. Είναι ένα θερμόμετρο, μέσα σε ένα πολύ καλά αεριζόμενο κουτί, δυο μέτρα ψηλά από το έδαφος και σε σχεδόν απόλυτη σκιά. Καμιά σχέση με αυτό που θα αντιμετωπίσετε. Δηλαδή η θερμοκρασία κάτω από τον ήλιο μπορεί να ξεπεράσει τους 50ºC.
Αλλά δεν είναι μόνο η θερμοκρασία που πρέπει να προσέξετε. Πολύ σημαντικός παράγοντας, ίσως σημαντικότερος, είναι η υγρασία ή για να είμαστε ακριβέστεροι, ο συνδυασμός υγρασίας – θερμοκρασίας, που μέσα από ένα σχετικά πολύπλοκο υπολογισμό, μας δίνει το Δείκτη Δυσφορίας (Heat index).
Γιατί; Γιατί όσο αυξάνεται η υγρασία στην ατμόσφαιρα, τόσο πιο πολύ δυσκολεύεται το σώμα να ιδρώσει και κατά συνέπεια να κρατήσει σταθερή τη θερμοκρασία του. Είναι αυτή η αίσθηση ότι «κολλάς». Παράδειγμα: αν ξεκινήσετε για Όλυμπο με ζέστη, θα καταπονηθείτε περισσότερο μέσα στο σκιερό μεν, αλλά με πολλή υγρασία δάσος οξιάς, παρά στα αλπικά, όπου ναι μεν είναι γυμνά, αλλά η υγρασία είναι πολύ λιγότερη.
Ο δείκτης αυτός υπάρχει στα περισσότερα και πιο σοβαρά μετεωρολογικά δελτία στο διαδίκτυο. Με απλά λόγια, μας δείχνει όχι την απόλυτη θερμοκρασία, αλλά το πώς αντιλαμβανόμαστε εμείς τη θερμοκρασία. Είναι ουσιαστικά το αντίστοιχο του chill factor, όπου όμως ο καθοριστικός παράγοντας στον δείκτη δυσφορίας δεν είναι ο άνεμος, αλλά η υγρασία.
Ο δείκτης δυσφορίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μέτρο της σωματικής καταπόνησης που προκύπτει από την υψηλή υγρασία σε συνδυασμό με την υψηλή θερμοκρασία. Αυτό είναι φυσικά μόνο ένας οδηγός, καθώς το πώς αντιλαμβανόμαστε τη θερμοκρασία και πόσο αυτή μας καταπονεί, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η φυσική μας κατάσταση, η ηλικία, το βάρος, το φύλο και η γενικότερα η υγεία μας. Το καλό στα ελληνικά βουνά είναι ότι δύσκολα ο Δείκτης Δυσφορίας ανεβαίνει σε επικίνδυνα επίπεδα.
Πως υπολογίζεται ο δείκτης δυσφορίας;
Για θερμοκρασίες κάτω των 20°C, η υγρασία δεν επηρεάζει το δείκτη δυσφορίας. Ουσιαστικά μόνο από τους 27°C και πάνω, το σώμα μας αρχίζει και επηρεάζεται αξιοσημείωτα, γι ‘αυτό ο Δείκτης Δυσφορίας εφαρμόζεται μόνο από αυτό το σημείο. Η ελάχιστη σχετική υγρασία υπολογίζεται όταν ξεπερνά το 40%.
Ο παρακάτω πίνακας, χρησιμοποιείται ως αναφορά, ουσιαστικά ένας πίνακας προειδοποίησης, ο οποίος καθιστά εύκολο να δούμε με μια ματιά πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος για το ανθρώπινο σώμα:
Πίνακας επιπτώσεων με βάση το Δείκτη Δυσφορίας
- 27 – 32°C Πιθανή εξάντληση μετά από παρατεταμένη έκθεση και σωματική δραστηριότητα.
- 33 – 40°C Πιθανότητα ηλίασης, κράμπες και πιθανότητα ζαλάδας ή και λιποθυμίας.
- 41 – 54°C Πιθανότητα ηλίασης, ζαλάδας. Πιθανότητα θερμοπληξίας.
- > 54°C Υψηλός κίνδυνος – μεγάλη πιθανότητα θερμοπληξίας και καρδιακού ή εγκεφαλικού προβλήματος!
