Στην κοινωνία της υπερ-αναπτυγμένης οικονομίας,
όλα μετατρέπονται σε οικονομικά αγαθά,
ακόμα και το νερό των πηγών και ο αέρας των πόλεων.
Με άλλα λόγια, όλα μετατρέπονται στην οικονομική αρρώστια,
«την τελειοποιημένη άρνηση του ανθρώπου»…
Γκυ Ντεμπόρ, Ο άρρωστος πλανήτης
Πολύ μεγάλες αντιδράσεις έχουν ξεκινήσει εδώ και καιρό ενάντια στη χωροθέτηση αιολικών πάρκων στα Άγραφα και δικαίως. Όλες οι κορυφογραμμές των Αγράφων – και όχι μόνο – θα πρέπει να δεχτούν δεκάδες ανεμογεννήτριες, που για να τοποθετηθούν, θα πρέπει να ανοιχτούν πολλά χιλιόμετρα πλατιών δρόμων, να εκχερσωθούν, να ισοπεδωθούν, να μπετοναριστούν χιλιάδες τετραγωνικά εδάφους και να απλωθούν χιλιόμετρα δικτύου από καλώδια μεταφοράς ρεύματος. Μια κανονική βιομηχανική εγκατάσταση.
Όλα αυτά, θα καταστρέψουν ένα από τα λίγα αμόλυντα κομμάτια της Ελλάδας. Βέβαια δεν είναι μόνο τα Άγραφα. Αν μπείτε εδώ, θα δείτε ότι σχεδόν όλα τα βουνά και οι κορυφογραμμές, ακόμα και αυτές που εφάπτονται Εθνικών δρυμών, ακόμα και μέσα σε περιοχές Natura (όπως στα Άγραφα), είναι υποψήφια για κατασκευή αιολικών εγκαταστάσεων. Η δικαιολογία για όλα αυτά είναι μια: η παραγωγή ενέργειας με τρόπο που δεν θα επιβαρύνει το περιβάλλον.
Ακούγεται λογικό, γιατί ο κίνδυνος που προέρχεται από την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη (κίνδυνος αδιαμφισβήτητος και επιστημονικά τεκμηριωμένος πλέον), είναι προ των πυλών και ίσως μη αναστρέψιμος.
Είμαι άνθρωπος καλής θέλησης και θα το δεχτώ: ας ισοπεδωθούν τα βουνά, ας τιθασευτούν όλα τα ποτάμια (3000 μικρά και μεγάλα φράγματα για παραγωγή ενέργειας κατασκευάζονται ή θα κατασκευαστούν στα Βαλκάνια τα επόμενα χρόνια), αν είναι να γλιτώσουμε από έναν Αρμαγεδδώνα. Μπροστά στη μεγάλη εικόνα, ας θυσιάσουμε τη μικρή. Αλλά θα φέρουν αυτά αποτέλεσμα;
Το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό είναι η άδεια που δόθηκε από το κράτος για την εξόρυξη υδρογονανθράκων στην Ήπειρο, η διαμάχη Ελλάδας – Τουρκίας για τους υδρογονάνθρακες της Μεσογείου, αλλά και η πώληση των ορυχείων λιγνίτη της Πτολεμαΐδας σε ιδιώτες (προφανώς για να τον εξορύξουν). Μα αυτά είναι βρώμικη ενέργεια. Πως συμβιβάζονται όλα αυτά;
Αλλά επειδή όπως είπα είμαι καλοπροαίρετος, θα δεχθώ ότι δεν έχουν ακόμα συγχρονιστεί οι …αρμόδιες υπηρεσίες, κάτι που είναι θέμα χρόνου, αφού προέχει το κοινό καλό. Και προσπαθώ να φανταστώ έναν κόσμο όπου η παραγόμενη ενέργεια θα είναι 100% καθαρή και που τα αγαπημένα μου βουνά θα έχουν πληγωθεί, αλλά η υπερθέρμανση του πλανήτη θα επιβραδυνθεί και οι καρκίνοι από την καύση ορυκτών καυσίμων θα έχουν μειωθεί. Ακούγεται καταπληκτικό, σαν ένα καλό όνειρο. Θα βγει αληθινό; Για να δούμε.
Η παραγωγή ενέργειας ευθύνεται για το 70% των αερίων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Δηλαδή ένα 30% οφείλεται σε άλλες αιτίες. Ωχ, αυτό δεν το είχα υπολογίσει, είναι ένα άγνωστο δεδομένο. Ποιες είναι όμως οι αιτίες αυτού του 30%; Βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία (από μόνη της παράγει 90 εκατομμύρια τόνους μεθανίου και το μεγαλύτερο ποσοστό της παραγωγής ανθρωπογενούς αζώτου), βιομηχανοποιημένη γεωργία (η οποία εξαντλεί τόσο το έδαφος, μέχρι του σημείου να εκλύει διοξείδιο – CO2 ). Οι δυο αυτές δραστηριότητες ευθύνονται σε μεγαλύτερο ποσοστό για το φαινόμενο του θερμοκηπίου από ότι όλες οι εκπομπές καυσαερίων από αυτοκίνητα, αεροπλάνα, τραίνα και πλοία του πλανήτη. Συνεχίζουμε με την αποψίλωση των δασών, τις χωματερές (που παράγουν το 16% του μεθανίου που εκλύεται), τις βιομηχανίες πλαστικών, χάλυβα και τσιμέντου. Σταματώ εδώ γιατί θα με πιάσει απελπισία.
Οπότε αυτό που βλέπω είναι ότι παρά την καλή μου διάθεση, το πρόβλημα δε θα λυθεί έτσι απλά. Καλή είναι η καθαρή ενέργεια, αλλά αν το ζητούμενο είναι η κλιματική αλλαγή, τότε η σημασία της έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Αυτό που έχει την πρωτεύουσα σημασία, είναι το τι θα κάνουμε την ενέργεια που παράγουμε (καθαρή ή βρώμικη) και που προβλέπεται η ζήτηση της να είναι αυξητική. Και το τι θα την κάνουμε είναι δηλωμένο πέραν πάσης αμφισβήτησης. Το δηλώνουν, το σχεδιάζουν, το εύχονται και το υπόσχονται όλοι: οι υπουργοί οικονομικών, οι τραπεζίτες, οι πρόεδροι των επιμελητηρίων, οι βιομήχανοι, οι τοπικοί κομματάρχες, ο απελπισμένοι ψηφοφόροι: θα την κάνουμε ανάπτυξη.
Οι πολιτικοί μας και οι τεχνοκράτες, οι καθηγητές πανεπιστημίων και οι ειδικοί, μέσα από τα ΜΜΕ μας το λένε νύχτα μέρα: η ανάπτυξη είναι εκ των ων ουκ άνευ. Είναι όμως εντυπωσιακό ότι κανένας τους δεν μας το εξηγεί αυτό, πέραν μιας γενικόλογης αναφοράς στην έννοια της «ευημερίας». Και το ακόμα πιο εντυπωσιακό, είναι ότι κανένας δεν τους ζητάει να το εξηγήσουν. Μας λένε απλώς ότι πρέπει να διατηρήσουμε πάση θυσία την ανάπτυξη, γιατί…έτσι. Και μάλιστα ένα αποδεκτό επίπεδο ανάπτυξης που το ορίζουν εκεί γύρω στο 3%. Γιατί; Γιατί ένα 3% ανάπτυξης ετησίως, είναι αυτή που χρειάζεται για μια αύξηση των κερδών στις μεγάλες επιχειρήσεις (αυτό δεν μας το λένε έτσι φόρα παρτίδα, αλλά αυτό είναι).
Αν υπολογίσω τώρα με βάση αυτό το 3%, σημαίνει ότι κάθε 20 χρόνια το ΑΕΠ θα διπλασιάζεται. Δηλαδή σε 20 χρόνια θα έχουμε διπλασιάσει την παγκόσμια οικονομία, που σημαίνει διπλάσια βιομηχανία, διπλάσιος τουρισμός (αν θέλετε να πανηγυρίσετε για τα ήδη 33 εκατομμύρια τουρίστες που ήρθαν στη χώρα μας – 2,5 εκατομμύρια ήταν το 1990 – φανταστείτε σε 20 χρόνια να τραβιούνται 66 εκατομμύρια καζανάκια τουαλέτας, το νερό που θα καταναλώνουν και όλα τα παρελκόμενα), διπλάσια αλιεία και γεωργία κλπ. κλπ. Οπότε διπλασιάστε και τα αυτοκίνητα, τα smartphones και τα ψυγεία, τους δρόμους, και τα Gore τζάκετ, το τσιμέντο, τα σκουπίδια, τις ώρες πτήσης των αεροπλάνων και ότι άλλο μπορείτε να φανταστείτε. Τρελό ε; Έχει και άλλο αν θέλετε.
Σε 40 χρόνια, αυτή η ήδη διπλασιασμένη οικονομία, θα πρέπει να έχει διπλασιαστεί και πάλι (αν βέβαια συνεχίσουμε με την ίδια λογική). Οπότε ξεχάστε τα τροπικά δάση. Αυτά μέχρι το 2050 οι επιστήμονες μας διαβεβαιώνουν ότι θα έχουν εξαφανιστεί, προσθέτοντας μια γερή δόση 250 δισεκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα προς ενίσχυση του θερμοκηπίου, η βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία και γεωργία θα συνεχίσει με αμείωτη ένταση την εξάντληση των εδαφών (που θα χρειάζονται ολοένα και περισσότερα χημικά λιπάσματα για να αποδώσουν), οι ρύποι της βιομηχανίας τσιμέντου θα συνεχίσουν να αυξάνοντα με ρυθμό 9% ετησίως, ενώ οι προβλέψεις για την «παραγωγή» σκουπιδιών το 2100 (και αν όλα πάνε “καλά”), είναι ότι η ημερήσια παραγωγή θα ανέβει από τους περίπου 4 εκατομμύρια τόνους σήμερα, στους 11 εκατομμύρια τόνους. Την ημέρα !!! Ένας πολιτισμός του σκουπιδιού, χωρίς αρχή και τέλος, ένας πολιτισμός χωρίς μέτρο.
Σκέφτομαι ότι αυτοί οι φοβεροί και τρομεροί ειδικοί και μαιτρ της οικονομίας (που όλοι τους σχεδόν ανήκουν στην κοινωνική ελίτ), προσπαθούν μέσω πολύπλοκων και αφηρημένων όρων, να μας πείσουν ότι η αέναη ανάπτυξη, είναι ο μόνος δρόμος για την ευτυχία της ανθρωπότητας, τη δικιά μου και τη δικιά σας. Και αυτά σε έναν πεπερασμένο πλανήτη, που οι πόροι του δεν είναι απεριόριστοι. Μόνο ένας ανόητος ή ένας βαθιά διεφθαρμένος θα μπορούσε να υποστηρίξει μια τέτοια θεωρία.
Οπότε αναρωτιέμαι και πάλι: τελικά η καθαρή ενέργεια αρκεί από μόνη της για να μας σώσει από μια υπερθέρμανση του πλανήτη; Και η απάντηση μετά από αυτά, όση καλή διάθεση κι αν δείξω, είναι όχι. Όχι, όσο δεν αμφισβητείται από μένα και από εσάς ή τους περισσότερους από εμάς, η ουσία του οικονομικού συστήματος που κυριαρχεί στον πλανήτη. Όχι, όσο προτεραιότητα θα είναι η συνεχής ανάπτυξη της οικονομίας (όταν για κάποιο λόγο η ανάπτυξη πέφτει ή έχει αρνητικό πρόσημο, αυτό ονομάζεται από τους ειδικούς “κρίση”), με αποκλειστικό σκοπό τα συνεχή κέρδη αυτών που κατέχουν το χρήμα και τα μέσα παραγωγής, κάνοντας όλο και δυσκολότερη τη ζωή σε εκατομμύρια απλούς ανθρώπους όπως εγώ κι εσείς (οι χωρίς σταματημό μεταναστευτικές ροές από την ανατολή και το νότο, αλλά και από τη χώρα μας προς το βορρά, είναι ένα σύμπτωμα).
Αυτό που έχω καταλάβει είναι ότι αυτό που συμβαίνει στον πλανήτη (και σε όλους μας) είναι συνέπεια όχι της αποτυχίας, αλλά ακριβώς της επιτυχίας που σημείωσε τις προηγούμενες δεκαετίες η διαδικασία της οικονομικής ανάπτυξης. Το σφάλμα μας βρίσκεται στο ότι πέσαμε στην παγίδα να σκεφτόμαστε ότι αυτό ήταν και είναι κάτι θετικό και προς το συμφέρον των κοινωνιών μας.
Και ξαναγυρνάω στις κορυφογραμμές των Αγράφων. Ναι πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις για να σώσουμε τα Άγραφα, αλλά αυτός ο αγώνας για να σώσουμε το δένδρο, θα πρέπει να γίνει η ευκαιρία για να ανακαλύψουμε το δάσος. Ακόμα και αν πετύχουμε να μην μπουν τα τερατώδη αιολικά πάνω στη Νιάλα (πράγμα πιθανό), αν μείνουμε μόνο σε αυτό, θα έχουμε κερδίσει μια μάχη, χάνοντας τον πόλεμο. Γιατί με κάθε τέτοιο έργο που θα πετυχαίνουμε να σταματάει, εκατοντάδες θα παίρνουν τη θέση τους, ενώ με τις νέες διακρατικές νομοθεσίες (δες TIPP, CETA κλπ.) που προωθούνται και από τα κατασκευαστικά lobby, οι εταιρείες στις οποίες έχουν δοθεί άδειες για την κατασκευή ενός έργου, θα μπορούν να μηνύουν τις ίδιες τις κυβερνήσεις.
Και θα έρθουν οι υπέρμαχοι των αιολικών, οι υπουργοί και οι τραπεζίτες και θα πουν, οκ αλλά αυτό δεν το θέτε, το άλλο δεν το θέτε, τι θέτε; Η αντίσταση θα είναι μισερή και αδιέξοδη αν δεν υπάρξει εναλλακτική πρόταση. Γιατί η αντίσταση είναι σχετικά εύκολη, σημασία όμως έχει η δημιουργία.
Αυτό που καταλαβαίνω, είναι ότι συλλογικά σαν κοινωνία, πρέπει να οραματιστούμε και να διεκδικήσουμε έναν τρόπο κοινωνικής οργάνωσης που να αμφισβητεί και να ανταγωνίζεται το υπάρχον σύστημα και τις αξίες του (που συμπυκνώνονται στην εξής μια: το ιδιωτικό κέρδος – που τεχνηέντως ταυτίζεται με το κοινωνικό όφελος).Αν δε βρούμε λύσεις και τρόπους για να συμβιώνουμε, να ζούμε και να εργαζόμαστε ελεύθεροι και με αξιοπρέπεια σε ένα υγιεινό περιβάλλον στη μέγιστη δυνατή αρμονία με τη φύση, τότε το να σωθούν τα Άγραφα δε θα έχει κάποιο νόημα.
Αν δεν σταματήσουμε την μετατροπή της φύσης και της εργασίας μας σε εργαλείο πλουτισμού, τίποτε δε θα μπορέσουμε να αλλάξουμε. Για παράδειγμα, το επιχείρημα ότι τα Άγραφα ή οποιαδήποτε άλλη περιοχή πρέπει να προστατευθούν, γιατί από τον τουρισμό θα βγουν περισσότερα χρήματα ή η ατελείωτη επιχειρηματολογία για το αν η “πράσινη” ενέργεια είναι ακριβότερη η φτηνότερη της συμβατικής ή για το αν η “επένδυση Ψ” θα δημιουργήσει Χ θέσεις εργασίας, είναι σαν να αποδεχόμαστε την μετατροπή της φύσης και της εργασίας μας σε εμπόρευμα. Με λίγα λόγια να αποδεχτούμε ότι όλοι και όλα έχουν την τιμή τους.
Οι τεχνοκράτες και οι ειδικοί της οικονομίας μας αραδιάζουν δείκτες και τιμές που ανεβοκατεβαίνουν, πλάνα ανάπτυξης και δείκτες κατανάλωσης, προσπαθούν να μας γεμίσουν ενοχές προτρέποντας μας να καταναλώνουμε υπεύθυνα (ενώ αυτοί θα συνεχίζουν να κερδίζουν καταστρέφοντας ασύστολα).
Εμείς μπορούμε να υποστηρίζουμε αμετακίνητα ότι η αξία ενός ηλιοβασιλέματος, η μυρουδιά του δάσους μετά τη βροχή, ο καθαρός αέρας, το καθαρό ποτάμι, η βιώσιμη πόλη, η δημιουργική εργασία ή η μεσημεριανή σιέστα, δεν μπορούν να αποτιμηθούν σε χρήμα, είναι πολύτιμα για την υγεία τη δική μας και των παιδιών μας, προτιμότερη από το κέρδος τους και άρα δεν είναι εμπορεύσιμα. Τίποτα λιγότερο δεν αρκεί, πιστεύω, για τη διάσωση της ανθρωπότητας.
Κάποτε μπορούσες να ανέβεις στα βουνά και να σωθείς από την αυθαιρεσία του Αυτοκράτορα ή του Σουλτάνου. Σήμερα αυτό δεν έχει νόημα, τα προβλήματα είναι παγκόσμια και δε γνωρίζουν σύνορα. Ή θα σωθούμε όλοι μαζί ή θα βουλιάξουμε (ή μάλλον θα καούμε) όλοι μαζί.
Μίλτος Ζέρβας
*Koyaanisqatsi (κόγια ανισκάτσι) στη γλώσσα των Ινδιάνων Hopi σημαίνει “Ζωή χωρίς ισσοροπία” ή “Ζωή ζωρίς μέτρο” ή “μια Ζωή που απαιτεί μια άλλη Ζωή”. Είναι ο τίτλος μιας ταινίας που πιστεύω ότι όποιος τη δει (σε κινηματογραφική οθόνη) δεν τη ξεχνά, όπως δεν τη ξέχασα κι εγώ κι ας πέρασαν τόσο χρόνια. Δεν υπάρχουν διάλογοι. Μόνο η ονειρική μουσική του Ph. Glass και εικόνες. Πιστεύω ότι θα έπρεπε να προβάλλεται στα σχολεία, ακριβώς για να έρχονται οι επόμενες γενιές χωρίς να χάνουν το μέτρο.
